۳۳۵۸
۰
۱۳۸۴/۲/۶
رواج اسلام گرايي در آناتولي

رواج اسلام گرايي در آناتولي

پدیدآور: فرانز بابينگر - فواد کوپريلي

معرفی کتاب

فرانز بابينگر در سال 1922 مقاله اي در مجله جمعيت شرق شناسان آلماني ( ج 76) در موضوع بالا به چاپ رساند. همان زمان فؤاد کوپريلي، نويسنده ومورخ برجسته ترک نقد و توضيحي برآن نوشت. اخيرا محمد کانار (که در قيد حيات است) مجموعه آن دو مقاله را که به ترکي عثماني هم چاپ شده بود به ترکي لاتيني در آورد و در قالب يک کتاب منتشر ساخت.
ادعاي بابينگر در آن مقاله اين است که سلجوقيان در وقت کوچشان به آناتولي، عناصر ايراني گسترده اي را همراه خود به آناتولي آورده در آنجا بسط دادند. وي همچنين از تأثير تصوف و مولوي گري از نوع خراساني آن بر فرهنگ عثماني سخن گفته است. بعدها تلاشهاي شاه اسماعيل در جهت ترويج تشيع، نيز پديد آمدن شورشهايي مانند شورش شيخ بدر الدين و حرکت حاجي بکتاش ، حرکت يونس امره و قزلباشها و علويان ترکيه و گرايش علي اللهي و … همه و همه سبب انتشار فرهنگ خاصي در آسياي صغير شد و بابينگر از انتشار آنها در اين ديارو تأثيرش در اسلام آناتولي سخن گفته است.
فؤاد کوپريلي بر اين نظريه بابينگر شرح و توضيح با عنوان «يک نظريه ديني در تاريخ آناتولي بعد از استيلاي ترکان و منابع آن» نوشته است.
ادعاي او اين است که ترکان عناصر زيادي از ترکي را به آناتولي بردند که همراه آن عناصر فراواني هم از فرهنگ ايراني بود. وي در آغاز از گرايشهاي مذهبي موجود ميان ترکان مهاجر به آناتولي سخن مي گويد و سپس از سهم گروههاي صوفي خراساني در ادبيات ترک سخن به ميان مي آورد. او همچنين از باباهاي ترکمان، دراويش يسوي و گروههايي که عقايد گوناگون ايراني داشته و به آناتولي کوچ کردند سخن مي گويد. گفتني است که باباها ترکمن نقش اصلي را در اين کوچ داشتند. اوهمچنين از انتشار قلندرها ، قيام بابايي ها و علوي ها ‌‌‌‌‌‌‌‌[چپني ها ] و ارتباطشان با قرامان مرکز سلجوقيان آناتولي سخن مي گويد . کوپريلي، همچنين از منشأ پيدايش عقايد مذهبي که بر خلاف عقيده اهل سنت بود سخن گفته و نقش جريان متعلق به باباهاي ترک را بيان مي کند.
يکي از بحث هاي مهم وي بحث از شهرهايي است که منشأ بروز اين افکار و به نوعي منشأ تأثير فرهنگ عجم و اخي و گروههاي فتوت بوده است. او همچنين از پيوند نزديکتر خراسان با مصر ، عراق و سوريه که جمعيت هاي اصناف در آنها بود و داعيان باطني در آنها نفوذ داشتند و تبليغات فراوان مي کرد، سخن گفته است. نيز از ساختاري ديني اخي هاي آناتولي که به طريقت خلوتيه ، بکتاشيه و مولويه بوده بحث و به خصوص از طريقت مولويه و تأثير آن در اخي هاي آناتولي سخن به ميان آورده است.
به گفته وي اين همان زمان است که قاسم انوار و خانقاه شيخ صفي هم در آن فعال است.
وي سپس به تاريخ ايران بعد از خوارزمشاهيان مرور کرده و از علماي آن دوره ، حرکت هاي علمي و مجادلات سياسي موجود در آن عصر سخن گفته و از چگونگي اداره آناتولي در دوره ايلخانان بحث مي کند. تأسيس دولت عثماني و منشأ آنان که از کايوها بوده، بحث از ار طغرل قاضي مؤسس ديني دولت عثماني و نيز مرور بر ديدگاه هاي ديني آن دوره از مباحث بعدي فؤاد کوپريلي است . مقصود از تعبير «ابدال ها روم» و «فقيه» که آن زمان به کار مي رفت همان دراويش خراسان بود که روي اسلام آناتولي تأثير مهم داشتند .
ظهور حاجي بکتاش ولي و تأسيس دولت عثماني تا دوره تيمورلنگ ، از حوادث مهم اين دوره است که کوپريلي از آن سخن گفته است. وي در اين دوره رخدادهاي از پس از انحلال دولت ايلخاني تا زمان تيمور، نيم قرن حرکتهاي ايراني مورد بحث قرار داده است . دينداري تيمور، وحدت سياسي پس از شاهرخ و جريانهاي باطني که قدرت زيادي گرفته بودند و نيز جنبش شاه نعمت الله ولي و خواجه اسحاق ختلاني و قيام فضل الله حروفي عليه تيموريان از مباحث مؤلف در اين بخش است . روشن است که ظهور نوربخشيه و نعمت اللهيه زمينه تأسيس صفويه فراهم کرد . اين مساله به فزوني تعداد شيعيان ميان ترکها که به آنها ( ترکمن گوشواره دار ) گفته مي شد منجر شد.
کوپريلي از سياسيت سلطان حسين بايقرا ، خان ازبک و رقابت او با صوفيان سخن گفته است .
و نتيجه همه اين بحث ها آن که فرهنگ ترکمانها ارتباط بسيار نزديکي با جريانهاي فکري شيعي باطني داشته است.
نکته مهم آن است که در دوره دولت ترکمانان قراقويونلو و آق قويونلو هيچ تعقيبي نسبت به شيعيان و باطنيان وجود نداشت. سپاهيان آنان از ترکمانان بود و بسياري از آن سپاهيان همين عقايد را داشتند، در حالي که دولت نمي توانست با آنان برخوردي داشته باشد و مراعات آنها را مي کرد . اين امر سبب انتشار تفکر شيعي در آناتولي شد. به طوري که شديدترين طرفداران حروفيه از ميان ترکها بود، چيزي که هيچکس نمي تواند آن را انکار کند .
به احتمال قاسم انوار و صدرالدين موسي هم ترک بودند . چنانکه ادعا شده است که شاه نعمت الله ولي هم متأثر از بکتاشيه بوده است . همينطور ميان بکتاشيه و نوربخشيه ، تعداد زيادي ترک بودند که عددشان قابل توجه بوده است .
کوپريلي در کتاب تأسيس دولت عثماني که با عنوان قيام الدولة العثمانية به عربي هم ترجمه شده گفته است که تاريخ ديني ترکان آناتولي بدون فهم نقشه جغرافياي جريانهاي ديني موجود در مناطق حاشيه اي آناتولي و آسياي ميانه قابل فهم نيست.
نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

ارنست پرون فراش دبيرستان شوهر شاهنشاه آريامهر

محمد پورکيان

اين کتاب که در برلن غربي در سال 1357 چاپ شده است در باره سابقه آشنايي ارنست پرون با محمدرضا پهلوي و

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

شناخت تاریخی طایفه بهلولی و تعاملات سیاسی آنها در عصر پهلوی

زهرا علیزاده بیرجندی

بر اساس نتایج تحقیقات میدانی و کتابخانه ای و در مقایسه با سایر جوامع عشایری ایران، بهلولی ها یک طایف

منابع مشابه بیشتر ...

ابن ابی الحدید و فهم نهج البلاغه

ابن ابی الحدید و فهم نهج البلاغه

محسن رفعت

کتاب پیش رو تلاشی است برای فهم روش تفسیری ابن ابی الحدید و می کوشد روش تعامل او با حدیث و روایت را د

بریتانیا و کشور حائل: فروپاشی امپراتوری ایران 1914-1890

بریتانیا و کشور حائل: فروپاشی امپراتوری ایران 1914-1890

دیوید مک لین

کتاب حاضر با تکیه بر منابع و اسناد دست اول، دورنمایی از جایگاه ایران در رقابت روس و انگلیس در اواخر