معرفی کتاب

بالاخره بعد از سالها چشم به راهي اصحاب تاريخ، متن کامل کتاب مطلع سعدين و مجمع بحرين اثر کمال الدين عبدالرزاق سمرقندي (816 – 887) به چاپ رسيد. جلد نخست آن با تصحيح دکتر نوايي و ضمن انتشارات پژوهشگاه علوم انساني در سال 1372 چاپ شد و اکنون که سه مجلد ديگر به چاپ مي رسد 12 سال از آن زمان گذشته است. طي اين دوازده سال بارها مرحوم نوايي اصرار بر چاپ اين کتاب کرده و اين و آن را واسطه قرار مي داد اما روشن نشد که چرا در اين باره تحرکي ديده نشد و چندان صبر کردند تا نوايي چشم از جهان فروبست و آرزوي ديدن روي اين کتاب را با خود به گور برد.
اکنون بايد شاکر بود که کتاب چاپ شده است، گرچه با کاغذ کاهي مزخرف که لابد معلول بي کاغذي گسترده در نيمه دوم سال 83 است. کتابي با اين اهميت شايسته اعتناي بيشتري بود. هم در تحقيق که مع الاسف چندان دقيق نيست و هم در کيفيت چاپ.
نکته قابل يادآوري آن که توليدات تاريخي دوران مغول و تميوري، فراوان است و برخي بسيار برجسته. تاريخ وصاف و پيش از آن جهانگشاي جويني و اثر شگرف جامع التواريخ و برخي از آثار ديگر.
اما مطلع سعدين تاريخ ايران از زمان ابوسعيد آخرين ايلخان بزرگ مغول است - که از 716 تا 736 سلطنت کرد - تا پايان سلطنت ابوسعيد گورکان که در سال 873 کشته شد. يعني يک دوره 170 ساله که ايران صحنه رقابت هاي سياسي ميان شاهان و مدعيان شاهي فراوان در هر گوشه و کنار است.
در اين دوره سلسله هاي کوچک فراواني در اين سوي و آن سوي ايران بودند که يکي از برجسته ترين آنها سربداران بود. اين سلسله گرچه سلطنت شان کوتاه بود اما اهميت زيادي براي تاريخ ايران داشتند و به نظر مي رسد که اسلاف صفويان بودند.
مرحوم عبدالحسين نوايي مقدمه اي ممتع بر اين کتاب نوشته که تاريخ انتهاي آن سال 1353 ش را نشان مي دهد. در اين مقدمه شرح حال مؤلف و شرح نسخه هاي کتاب و چاپ هاي پيشين آمده و کاري که او روي کتاب انجام داده شرح شده است.
مطلع سعدين نثري روان دارد و در مقايسه با تاريخ وصاف و برخي ديگر، خواندني تر و قابل فهم تر است. با اين حال اين کتاب نيز متأثر از سبک تاريخنگاري رايج در آن دوره، مشحون از اشعار ونکات بديع و تمثيلات و امثال فارسي و عربي است.
به علاوه و نکته ديگر آن که اثر ياد شده به تمام معنا تاريخي آن هم تاريخ سياسي است و کمترين فصلي که نشانگر نوعي تاريخنگاري فرهنگي در آن باشد ديده نمي شود. با اين حال از لابلاي مطالب مي توان بهره هايي در اين باره برد.
در اواخر کتاب اشاراتي هم به روي کار آمدن سلطان حسين بايقرا دارد و يک فصل آن اين عنوان را دارد: ذکر منع فرمودن حضرت اعلي جمعي را که داعيه تغيير خطبه و ميل اظهار مذهب شيعه داشتند (ج 2، دفتر 2، ص 1021).
به هر روي کتاب مطلع سعدين اثري ارجمند و منبعي درجه اول براي تاريخ ايران اين دوره به شمار مي آيد اثري که بدون آن نمي توان درک درستي از اين دوران آشفته ايران داشت که حافظ هم در باره اش گفته:
اين چه شوري است که در دور قمر مي بينم
همه آفاق پر از فتنه و شر مي بينم