تازه های کتاب
مقالات
خلاصه
گفت‌وگوی اندیشه پویا با رسول جعفریان به بهانه استعفا از مدیریت کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران
خلاصه
تفصیل سوغات عباس میرزا شاه ولایت مملکت ایران زمین به جانب سُدّه سنیّه سلطان العرب و العجم سلطان مراد خان ابن السلطان سلیم خان فی اواسط ربیع الاول سنة 998
خلاصه
مقالات قدیم بنده در یک دوره بیست جلدی «مقالات تاریخی» از نشر دلیل بود. بعد از آن، مقالات بعدی را در «مقالات و رسالات تاریخی» دفترهای ده گانه (تاکنون) منتشر کرده ام. فهرست زیر، عناوین مقالات این دفترهاست.
خلاصه
مطالب زیر در کلاس تاریخ تشیع ارائه شده، و ضمن آن که مسیر بحث بر اساس مقاله آقای رابرت گلیو است، نکاتی در لابلای آن برای تکمیل ارائه شده است. بنابر این مطالب ارائه شده در این یادداشت کلاسی، همه از آقای گلیو نیست، و برای دیدن مطالب ایشان، باید به مقاله خودشان مراجعه کرد. البته این مقاله قدری قدیمی است، و بعد از آن هم در باره تشیع متقدم کارهای دیگری شده است. دوستداران می توانند برای تکمیل بحث به آنها مراجعه نمایند.
خلاصه
ناصرالدین شاه در شعبان و رمضان سال 1287 ق (1870 میلادی) به عتبات سفر کرد. خود وی سفرنامه ای دارد که با نام شهریار جاده ها منتشر شده، اما این گزارش از یکی از علمای کربلا با نام آیت الله سید محمد حسین شهرستانی (م 1315ق) است. متن نوشته ایشان به عربی بوده که در این جا ترجمه شده و مقدمه کوتاهی هم در معرفی آن نوشته شده است.
خلاصه
کتاب مستطاب شش فصل، اثر الله کرم حیات داوودی، در شش فصل، و پس از آن که در فصل یکم به بیان زندگینامه کوتاه خود پرداخته، تلاش می کند نگاه نویی به آنچه از آن با عنوان عوام گرایی در جامعه، ضدیت با علم و دانایی، و آشفتگی های فکری در جامعه می داند، سخن بگوید. او علم را ثروت زا دانسته، و فقر ایران را ناشی از عدم توجه به مفاهیم علمی می داند. او در فصلی ویژه در باره ماهیت رؤیا و خواب دیدن و در فصلی دیگر به مساله بهداشت و اهمیت آن برای سلامت جامعه می پردازد. الله کرم این اثر را در سال 1336ق / 1296 خورشیدی و زمانی که تنها 28 سال داشته، نوشته است. او پس از تبعید اجباری توسط رضاشاه به شیراز، در سال 1320 (یا اواخر سال 1319) در این شهر از دنیا می رود.
خلاصه
ظلمت مظلمه توسط علی اصغر بروجردی در سال 1268 ق علیه بابیه نوشته شده و آنچه در پی می آید مقدمه ای است که بر متن چاپی آن نوشته ام. ارزش این نقد، به دلیل قدمت آن و تحلیل هایی است که از این جریان دارد.
خلاصه
یک متن کوتاه ادبی ـ دینی است که به احترام مسلمان شدن شخصی در دوره صفویه نگارش یافته است.
خلاصه
مطلبی است که یادداشت کرده بودم تا در برنامه نقد و بررسی کتاب علم دینی، علم بومی و علم اسلامی آقای دکتر علی پایا مطرح کنم. مطالب منظمی نیست اما عجالتا اینجا می گذارم شاید بکار کسی آمد.
خلاصه
گفتگویی درباره مرجعیت شیعه در نجف و تأثیر گذاری بر سیاست عراق در یک صد سال گذشته که با عنوان «سنت سیاست ورزی در نجف» در مجله آگاهی نو، شماره سوم صص 197 ـ 200 منتشر شده است.
خلاصه
نسیم فاطمه در عالم مکاشفه یا خواب، حضرت را دید که به او دستور داده است به طرف دریا رفته عازم زیارت کربلا شود.... 38 نفر از خانواده او سخنش را پذیرفتند. آنها در صندوق هایی نشسته و خود را در بندر کراچی روی دریا رها کردند.... معلوم بود چه اتفاقی می افتد....
خلاصه
آنچه کیوان قزوینی در باره فلسفه و اسرار حج نوشته، از قدیمی ترین نوشته هایی است که در فارسی جدید و همزمان با دید عرفانی و نیز اسلام سیاسی نگاشته شده است. در واقع، او از نخستین کسانی است که به فواید سیاسی و اجتماعی حج پرداخته، نگاهی که در بحث های عرفانی مربوط به حج تا این زمان کمتر و بندرت دیده می شد. سعی کرده ام اشاره ای گذار به زندگی او داشته و مروری هم بر محتوای گزارش او از حج داشته باشم. در ادامه متن کامل «حج نامه» او را هم آورده ام.
خلاصه
متن حاضر سفرنامه حبیب الله آموزگار به حج است که طی آن جزئیاتی از سفر خود به خانه خدا را همراه با تاریخچه برخی از اماکن مقدسه و نیز شماری از مناسک حج و آداب زیارت آورده است. مقدمه ای هم در باره زندگی وی، آثار و نیز گزارش محتوای این سفر در آغاز آمده است.
خلاصه
این مقاله شرحی است درباره کتابهایی که به عنوان راهنمای حج یا حجاج در طول دوران پهلوی نوشته و منتشر شده است.
خلاصه
نکاتی است که در شرح دیدگاه های میرزا عباس صراف در کتاب «آفتاب و زمین» در کنگره اصفهان و توسعه بیان کردم.
خلاصه
سالها پیش مقاله ای با عنوان «مسأله حجاب و تأثیر اندیشه های قاسم امین مصری در ایران» نوشتم که در همین مجله (آینه پژوهش شماره 70، 1380) منتشر شد. در اینجا، صرف نظر از آن، دو مسأله را پیگیری خواهم گفت: یکی بالا گرفتن مباحث مربوط به زن در دوره پهلوی اول و برخی از کارهای عربی مصر و عراق که در ایران تأثیر گذاشت. دیگر شرح مفصلی از دیدگاه های فرید وجدی در کتاب «المرأة المسلمه» که در نقد قاسم امین نوشته و سال 1309 به فارسی درآمده است. هدف از گزارش کتاب فرید وجدی، نشان دادن آن است که چطور روش و محتوای استدلال در مسأله حجاب و حقوق زن، از شکل سنتی آن خارج شد، و تحت تأثیر روشهای غربی به سمت و سوی استدلال های اجتماعی رفت. این تغییر، یک تغییر کلیدی در مدل فکر اسلامی در عصر اخیر است. در اینجا ما با استدلالهایی روبرو هستیم که ممکن است برخی از آنها، فصلش گذشته باشد، اما مرور بر تاریخ این استدلالها، ما را با تطور استدلالهایی که در یک قالب کلی می شود از آن با عنوان مرحله ای «کلام جدید» یاد کرد.
خلاصه
اسدالله ممقانی (1264 ـ 1349 ش) از تحصیل کردگان نجف و از شاگردان آخوند خراسانی بود که در جریان انقلاب مشروطه به استانبول رفت، و مدتها در آنجا به فعالیت های سیاسی و علمی مشغول بود. بعدها به ایران برگشت، و در دستگاه قضایی دولت پهلوی تا وزارت پیش رفت. وی دارای رساله مسلک الامام فی سلامة الاسلام و رساله دین و شؤون و طرز حکومت در مذهب شیعه است که رساله اول در سال 1328 ق و رساله دوم در سال 1334ق (و بعدها در سال 1335ش مجددا) منتشر شد. متن رساله دوم، در کتاب متون سیاسی ـ مذهبی در دوره پهلوی (به کوشش این بنده خدا) منتشر شده و این نوشته مقدمه آن در شرح حال وی و گزارش افکار او در رساله دین و شؤون است.
خلاصه
کتاب معشوق السفاره اثری کم مانند از میانه عصر قاجار در باره آداب سفر، انواع سفر و دارای اطلاعاتی منحصر به فرد در باره بسیاری از مسائل اجتماعی این دوره است. کتاب را سال 1395 منتشر کردم و این مقدمه آن کتاب و گزارشی از محتوای آن است.
خلاصه
چگونه یک بد خوانی یا غلط املایی ناشی از تصحیف، سبب شد تا نام یک امامزاده جابجا شود؟ از شهر بم تا شهر قم
خلاصه
تبصرة العوام از جمال الدین محمد بن حسین رازی آبی، از آثار فارسی ـ شیعی و یکی از کهن ترین و پر استفاده ترین منابع در حوزه ملل و نحل در ایران بوده است. نویسنده آن که چندین اثر دیگر هم دارد، تصویری از مذهب شیعه در ری قرن هفتم بدست داده که می تواند ما را در شناخت بهتر تاریخ شیعه کمک کند. این مقاله، از اطلاعات این کتاب، به مثابه آینه ای برای ارائه تصویر مورد نظر مولف استفاده کرده است.
خلاصه
ابوالحسن بکری از نویسندگان داستانسرای قرن پنجم هجری است که نوشته ها و آثار چندی در حوزه سیره نبوی و برخی از وقایع تاریخ اسلام از وی برجای مانده یا به او منسوب شده است. در این نوشته، به بررسی آن آثار و تأثیر آن ها در بحار پرداخته ایم.
خلاصه
موجی از نوشته ها در قرن سوم و چهارم با نام السنة رواج یافت که در اطلاق نام سنی بر گروه زیادی از مسلمانان که تا پیش از آن به عثمانی یا ... نامیده می شدند، همراه بود. این مقاله، گزارشی از این آثار با معرفی یک نمونه از آنها از یک نویسنده حنبلی اهل شمال ایران اما مقیم بغداد است.
خلاصه
گزارش اجمالی است در باره باوری که شیخیه بر اساس آن به شیخ احمد احسایی به عنوان یک حدیث شناس واقعی نظر دارند و این که این باور، بر اساس خوابی است که او دیده، و طی آن امامان (ع) به او اجازه مستقیم برای وصل شدن به احادیث و تشخیص درست از نادرست آن بدون وسایط اسنادی و اجازه ای را داده اند.
خلاصه
سید مرتضی، نقطه اوج عقل گرایی در تفکر شیعی است، به طوری که بسیاری از آراء او متمایز از پیشینیان بود و بعد از او هم، برخی از آنها به فراموشی سپرده شده و کنار گذاشته شد. در این نوشته، خاستگاه عقل گرایی سید مرتضی از نظر توجه به مبحث معرفت شناسی توسط وی به عنوان رکن اول در تفکر، دیدگاه او در عدم حجیت خبر واحد به دلیل غیر علمی بودن آن، و نیز نقادی او نسبت به برخی از روایات شگفت مورد بحث قرار گرفته است. به علاوه، شهامت وی در مخالفت با احکام نجومی در ادامه مرور شده است.
خلاصه
تمدن اسلامی، گرایش جدیدی است که از قرن نوزدهم به این سوی باب شده است. اروپایی ها در باره تمدن اسلامی نوشتند و آثارشان میان عربها و هندی ها و ایرانی ها ترجمه شد. به تدریج تألیف در این زمینه در میان خود این اقوام اسلامی هم رواج گرفت و به آرامی گرایشی با نام دانش تمدن اسلامی درست شد. اینجا گذری بر این ماجرا خواهیم داشت.
خلاصه
شرحی است از این که چگونه طب اروپایی وارد ایران شد، کم کم این ادعا مطرح شد که این حرفها را ما هم زده ایم، و سپس این ادعا که اصلا طب جدید مزخرف است و بهتر است ما همان طب اسلامی ـ سنتی خود را داشته باشیم. متن حاضر مقدمه کتاب از شیطان تا میکروب است که سال گذشته انتشار یافت.
خلاصه
شماری از جمله های کفر آمیز در ادبیات عامه به زبان فارسی وجود داشت که مورد توجه فقهای حنفی قرار گرفت و در باره آن بحث کردند. موارد این یادداشت، از کتاب فتاوی الحسامیه ابن مازه بخاری از قرن ششم هجری است.
خلاصه
گزارشی است از برخی از نکات برجسته ای که به نظر این بنده خدا می توان در باره کارهای فکری و اندیشه ای مرحوم فیرحی برشمرد. خداوند او را غریق دریای رحمت خویش گرداناد.
خلاصه
مقاله حاضر یک گزارش تفصیلی از الفاظ فارسی مربوط به طلاق و سوگند در متون فقهی حنفی است. این متون از قرن ششم تا حوالی دوازدهم، در هند و ماوراءالنهر، گاه به فارسی و گاه ترکیبی از عربی و فارسی بود. این مقاله، به الفاظ بکار رفته در این متون برای سوگند و طلاق پرداخته و نمونه ها را بیان کرده است.
خلاصه
در این مقاله به اختلاف نظر در باره روز ولادت رسول خدا (ص) و اینکه دوازدهم ربیع الاول یا هفدهم بوده [رأی کلینی و مفید] بحث شده و رساله ای از آقا رضی قزوینی در این باره آمده است.
خلاصه
در این مقاله، خواستم قدری به زمینه های مشابه آنچه در شبکه قرآن در باره رابطه انقلاب و ولادت پیامبر خدا (ص) گفته شد، بپردازم.
خلاصه
نویسنده ضمن پذیرفتن این که سنت اربعین، سنت مقبولی در جامعه شیعه بوده است، ماجرای بازگشت اسرا را به کربلا غیر تاریخی خوانده و بر آنچه در این باره گفته شده مرور کرده است.
خلاصه
جامعه عصر صفوی در پنجاه سال آخر خود، سخت درگیر چند بحث بود، نماز جمعه، تصوف و رد آن، غنا، و بحث اجتهاد و تقلید و اخباری گری. نوشته حاضر، متن تازه یابی است که ضمن آن، پرسشها و پاسخهایی از سوی علمای وقت ارائه شده است. به رغم آن که در این زمینه متن های زیادی انتشار یافته، اما متن حاضر، هم از لحاظ روش کار که سوال و جواب است، و هم برخی از نکات، روشنگر بسیاری از نکات است.
خلاصه
نگاهی است که مدلهای مختلف برخورد ما با غرب، و آنچه که کتاب عصر حیرت در این میانه عرضه می کند.
خلاصه
این نوشته مروری است بر دیوان اسماعیل فراهانی، طلبه ای که سالهای 1305 تا 1310 ش در قم بود و سپس به اداره ثبت رفت. او طی اشعار خود، گزارش مفصلی از وضعت فرهنگی، دینی، اجتماعی و سیاسی روزگار خود را طی چهار دهه (تا سال 1343 ش) ارائه کرده است.
خلاصه
گفتگویی است با روزنامه همشهری در باره دشواری های کتابخانه های دیجیتال در ایران و نیازی که ما به انقلاب دیجیتالی در حوزه کتاب و مسأله ترویج علم داریم. در این زمینه بسیار کند، نامنظم، بدون امکانات و مهم تر از آن بدون برنامه و تنها مطابق با الزامات جاری فعالیت می کنیم. مهم ترین مشکل آن، مشکل ذهنی است، و لذا باید اول از همه آن را حل کرد.
خلاصه
امسال، ویرایش جدید کتاب تاملی در نهضت عاشورا منتشر شد، ویرایشی که حجم زیادی از آنچه در سالهای پس از انتشار نسخه اول در این باره نوشته بودم، بر آن افزودم. پرسشهای زیر از سوی روزنامه فرهیختگان از این تحریر در آمده و بنده تلاش کرده ام به آنها پاسخ بدهم. عاشورا برای شیعیان، تبدیل به دریایی شده است که هر کسی ضمن ملاحظه آن، دریافت ها و برداشت های خود را متناسب با زمان و مکان ویژه خود از آن بدست می آورد. در شعر مولانا، می توان ما را به کشتی های مختلفی تشبیه کرد که با هم برخورد می کنیم اما همه در آب هستیم: ما چو کشتی ها بهم بر می زنیم / تیره چشمیم و در آب روشنیم».
خلاصه
بحث دین و دنیا و نسبت آنها با یکدیگر سابقه دیرین دارد، هم از نظر تئوریک و هم در عمل. سوال اصلی این است که اسلام، چه اندازه به دنیا و به طور خاص به اقتصاد بها داده است. آیا اسلام بیشتر طرف انزوای از دنیا را گرفته، یا مردم را به اقبال بر دنیا تحریض کرده است؟ نظر اسلام در باره کسب و کار، و در نهایت تولید ثروت چیست؟ این نظر هرچه بوده، چه تأثیری در تمدن اسلامی داشته است؟ جامعه مسلمانان در این باره چه نظری داشته و آیا نگاه اسلام را درست دریافته است یا خیر؟ در این باره، کتاب «اسلام و سرمایه داری» رودنسون فرانسوی با ترجمه محسن ثلاثی، و مقاله زیبای دین و دنیا از مرحوم حمید عنایت در کتاب جهان از خود بیگانه، گویای ابعاد مختلف این بحث هست. .. و اما اخیرا رساله ای با ارزش با عنوان «الحثّ علی الصناعة و التجارة و العمل» از ابوبکر خلال (م 311) یافتم. هم اصل موضوع و هم جنبه های تمدنی آن برایم اهمیت داشت. این مقاله را برای مرور بر آن و شرح دیدگاه های جاری در آن نوشتم. ابتدا ابعاد بحث را توضیح دادم، سپس مروری روی 128 خبر این کتاب داشتم. زیبا ترین تعبیر در این کتاب این بود که وقتی کسی به احمد بن حنبل می گوید که، سفیان بن عیینه، گروه «المتوکّله» که اهل کار و فعالیت نیستند و صرفا بر خدا توکل می کنند را «مبتدعه» نامید، احمد گفت: اینها، مردمان بدی هستند که می خواهند دنیا را تعطیل کنند: «هؤلاء قوم سوء یریدون تعطیل الدنیا».
خلاصه
این نوشته، مشتمل بر چند نکته در باره رویداد غدیر است، در باره سند آن و نیز دشواریهایی که برای روایت و درایت آن در تاریخ پیش آمد. چرا حدیث غدیر را کسی نتوانست انکار کند؟ چرا طبری آن را در تاریخش نیاورد، اما کتاب مستقلی در باره اش نوشت و....
خلاصه
متن حاضر شامل شش مورد سوال در باره صوفیه از شماری از علمای مشهد، در اواخر دوره صفوی است که مشهورترین آنها شیخ حر عاملی (م 1104) مولف وسائل الشیعه است. در این سوالات، در باره مذمت صوفیه، لزوم طرد آنان، عدم پرداخت زکات به آنها، درس نخواندن نزد آنان و مباحث دیگر سوال شده است. به طور خاص، در باره انتساب کتاب تبصره العوام و حدیقه الشیعه نیز پرسش شده است. عنوانی که در خود نسخه آمده این است: «رساله ای که علمای امامیه در مذمت طایفه صوفیه نوشته اند».
خلاصه
زمینه های بحث در باره رابطه علم و دین در دنیای اسلام بسیار گسترده است و در این میان، داد و ستد آنها، خواسته یا ناخواسته، سبب شده است تا معارف گسترده ای فراهم آید. این معارف بر محور مرزهای مشتر علم و دین، یا آنچه تصور می شود مرز مشترک است، فراهم آمده است. نجوم یکی از این زمینه هاست. از سویی منجمان و حکیمان و از سوی دیگر آیات قرآن در باره آسمانها و نیز روایات متعدد، همه را بر آن داشته است تا برای سازگار کردن آنها، به تولید دانشی بپردازند که با اصطلاحات روز می توان دست کم، از زاویه ای، آن را علم دینی هم نامید. این مقاله، بر محور مفهوم عرش و بیان تلاش علمی مشترک مفسران، متلکمان، فلاسفه و متشرعان ظاهرگرا در توضیح عرش و سازگاری میان آن و نظام افلاک، تدوین شده است، اما هدف ارائه یک تجربه در حوزه علم دینی است.
خلاصه
در باره تقسیمات علوم، هم از نظر متون، و هم مقالاتی که نوشته شده، کارهای فراوانی شده است. این مقال که بخشی از کتاب سیر تحول در مفهوم علم در ادبیات اسلامی است، سعی کرده است مروری بر مهم ترین متون در این زمینه داشته باشد. رویکرد طرح این بحث، نشان دادن جایگاه مفهوم علم در این بخش از ادبیات اسلامی در حوزه تقسیمات علم در میان مسلمانان بوده است.