معرفی کتاب

بنا به نظر اهل علم، اصطلاح زبان به یکسان هم برای معنایی به کار می رود که در ذهن است و هم برای صدایی که شنیده می شود. ابو حسین بصری (عالم متکلم/ متوفی 436 هجری) می گوید گفتار از صداهایی که شنیده می شوند و متمایز و قرادادی اند، تشکیل می شود. زبان و اندیشه در جهان اسلام تمهیدی است بر خوانش جدید قدیم (بازخوانی) تا بتواند در پرتو این بازخوانی به محک قدیم با جدید (نقد) دست یابد و زمینۀ اندیشه به زبان را دوباره فراهم کند.

روایت زبان چونان امری همیشه بوده که رفته رفته کابرد می یابد و سپس در تاریخی برای آن قواعد وضع می شود و بعد آن قواعد نظم می یابند و در نهایت چه بسا برای نظم آن علت جویی شود. روایت چگونگی شکل گیری قواعد زبان و سپس نظم وقواعد آن؛ روایت برخورد نحو عربی با منطق یونان وچگونگی کنش و برهم کنش آن ها از منافات تا تضاد تا تلفیق و در نهایت تلاش برای استقلال از یکدیگر.

کتاب حاضر مشتمل بر 9 فصل است که عناوین آن را از نظر می گذرانیم:

فصل اول: پیشگامان نحو و منطق

فصل دوم: تأثیر یونانی و سریانی بر نحو عربی بین رد و قبول

فصل سوم: تفسیر معرفت شناسی شکل گیری نحو عربی

فصل چهارم: رویکرد تجربی در کتاب سیبویه

فصل پنجم: مدارس بصره و کوفه و آغاز امتزاج نحو با منطق

فصل ششم: طرح پیوند منطق و نحو نزد نحویون قرن چهارم هجری

فصل هفتم: جدل بین منطق و نحو و سعی فارابی و غزالی در مهار هر یک

فصل هشتم: ابن حزم و چالش فرهنگ منطقی نحویون اندلس

فصل نهم: طغیان گرایش منطقی نزد نحویون متأخر