۲۲۵۱ کتاب - ۹۱۴ مقاله
کتاب ها
مقالات
خلاصه
از آنجا که ابوریحان جزء معدود دانشمندان علوم تجربی است که به تاریخ‌نگاری حرفه‌ای پرداخته، تحلیل جنبه‌های گوناگون تاریخ‌نگاری وی ضروری می‌نماید. هدف اصلی در این مقاله واکاوی رویکردهای ابوریحان در نگارش تاریخ و بررسی چگونگی روش تاریخ‌نگاری او است.
خلاصه
این جستار در پی بررسی زمینه ها، علل و پیامدهای حضور پزشکان غیرمسلمان (ذمّی) در دربارهای اسلامی در دوره میانه است.
خلاصه
امیرمعزی مکتب فکری شیعی را بر دو پایه «ایران‌گرایی» و «غلوگرایی» استوار می‌داند. این مقاله، در پی بررسی و نقد نظریه وی با رویکرد تاریخی و کلامی است.
خلاصه
صفی فرزند ولی قزوینی، در سال 1087 / 1677 از هند راهی حج می شود و سفرنامه ای کم مانند می نگارد. این سفرنامه، حاوی اطلاعات با ارزش اجتماعی و اقتصادی است. او عالمی شیعه است که در پوشش تقیه این سفرنامه را نوشته و سعی کرده است تا از همه اقوام حاضر در حج، اماکن تاریخی و نیز چگونگی سفر با کشتی از راه دریا، اطلاعاتی بدست دهد. اطلاعات او از حضور یک فرنگی معلم در کشتی و نیز قطب نمای او بسیار جالب و منحصر به فرد است.
خلاصه
متن فرمانی است که شاه سلطان حسین طی آن، خسرو خان گرجی فرزند رستم خان گرجی را به سمت فرماندهی کل قوای ایران تعیین کرده است. این فرمان در شعبان سال 1121 نوشته شده و خسرو خان دو سال بعد، در قندهار کشته شد.
خلاصه
داستان ساختگی آمدن ابولولو به کاشان، تنها داستانی نیست که در قرن های ششم و هفتم ساخته شد، بلکه بعدها نیز قصه های دیگری ساخته شد تا امور چندی را بهم پیوند دهد. این امور از یک سو به سادات و امامزادگان و تشیع، و از سوی دیگر، به برخی از خاندان های برجسته این شهر مربوط می شد. خاندان غفاری در این زمینه، از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند. اما بحث زن هم در این میانه اهمیت داشت. یک طرف صفیه خاتون دختر مالک اشتر که طبعا شیعه بوده و گفته اند دست حضرت ابوالفضل را از کربلا به کاشان آورد و دیگری زبیده همسر هارون الرشید، زنی که جایگاه خاصی در رویدادهای عصر و زمان خویش دارد و اینجا به کاشان یا کاه فشان که آن هم داستانی ویژه دارد، ارتباط می یابد. اصل ماجرا، تحلیل دو رساله در شرح حال دو امامزاده این شهر است که گرچه کاملا قصه ای است، اما حاوی مفاهیم مهمی در زمینه مرتبط دادن داستان سادات و تشیع و شهر کاشان و خاندان های این شهر است.
خلاصه
شب هنگام، نخست وزیر صفوی، شیخ علی خان زنگنه، عازم مسجد است... شبه درویشی را می بیند که .... شمع را از خادمش می گیرد، و او را دور می کند. آنگاه بارانی اش را روی درویش و ... می اندازد تا مردم متوجه او نشوند... و آنگاه عازم مسجد می شود و باقی ماجرا
خلاصه
تقابل سنت و تجدد، و تأثیر آن در عرصه های مختلف، از عرفیات گرفته تا شرعیات، یکی از مسائل جدی ما طی نزدیک به دو قرن بوده و هست و به نظرم می رسد همچنان ادامه دارد. این جدال، یکی از سخت ترین جدالها در فرهنگ ایرانی و اسلامی است. در این باره فراوان نوشته شده، اما همچنان و به خصوص در عرصه های جزئی تر، باب تحقیق باز است. بحث خزینه و دوش به یک معنا در صد سال گذشته و به صورتی دیگر در ده سال گذشته، محل یک مناقشه بوده است. در اینجا، مروری بر این جدالها را خواهید یافت.
خلاصه
در میان یک مجموعه شعر هجو، اشعاری در باره راه حج آمده که گرچه سبک و گاه با استفاده از کلمات نازیباست، اما به هر حال برای شناخت راه حج در دوره ای که شماری از حجاج با شتر و برخی از راه دریا و با کشتی می رفتند مفید است.
خلاصه
گزارش سخنرانی بنده با همین عنوان در خانه اندیشمندان علوم انسانی در شب هشتم محرم (16 شهریور 1398) است.
خلاصه
شخصی به نام ملافرج الله، در پشت یک نسخه خطی، پانزده مورد از خواب هایی را که دیده، و بیشتر مربوط به سالهای 1237 تا 1239 ق است، نوشته و این متن آن خواب هاست.
خلاصه
شماری از شبه دانشها در تمدن مسلمانی بوده و هست که نقش موثری در کاهش تأثیر مفهوم علم و ایجاد ممانعت برای عمومی کردن آن در میان مسلمانان داشته است.
خلاصه
گزارشی است کوتاه از فعالیت های استاد محمد تقی دانش پژوه که در مقدمه کتاب «محمدتقی دانش پژوه در دانشگاه تهران» نوشتم.
خلاصه
کتابچه اسلام خالص، اثری از سید محمدعلی مبارکه ای (م 1325ش) است، یک منبری پرکار و نویسنده که در باره مسائل مختلف دینی متناسب و ناظر بر تحولات اجتماعی دوره رضاشاهی و روزگار پس از مشروطه نوشته شده است. این اثر در واکنش به سختگیری نسبت به لباس روحانیت و نیز واکنش علما در رواج لباس و پوشش فرنگی نوشته شده است. آنچه در ادامه می آید، مقدمه ای است که برای این کتابچه نوشته ام.
خلاصه
در این گزارش، با پرده ای از جدال میان تجربه، قیاس، و اشراق در حوزه علم کیمیا، طب و احکام نجومی آشنا می شویم، امری که سرگردانی جدی موجود در آن را همراه با عدم تعریف دقیق از تجربه و قیاس واستدلال و اشراق، و خلط میان آنها میان متفکران اسلامی نشان می دهد، امری که معضل مهم در تاریخ مفهوم علم در تمدن اسلامی است. این گزارش مبتنی بر فصلی از کتاب الشجرة الالهیه از شهرزوری از فیلسوفان اشراقی نیمه دوم قرن هفتم هجری است.
خلاصه
گفتگویی است به ابتکار خبرگزاری حوزه با این بنده خدا. بخشی از سوالات در باره فعالیت های نوشتنی و تعدادی هم در باره فعالیت های کتابخانه ای.
خلاصه
رفیق توفیق از محمد علی قزوینی، بدون شک، برجسته ترین اثر سیاسی دوره صفوی است، اثری که به سیاست، به مثابه یک علم می نگرد و سعی می کند، بر اساس آن علم، توصیه هایی به شاه و دیگر زمامداران وقت داشته باشد. در این کتاب، آگاهی های ارجمندی در باره نظام سیاسی صفوی، وضع اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و بسیاری از نکات ریز در باره این دوره پرداخته شده است. من دوست دارم این اثر را تا اندازه با اثر شهریار ماکیاول مقایسه کنم و بگویم که محمد علی قزوینی، تا اندازه ای همان راه را رفته است. این کتاب در سال 1396 در 762 صفحه منتشر شد که بیش از 160 آن مقدمه بود که به طور کامل اینجا درج شده است.
اندر معرفی کتاب «راهنمای نسخه های خطی و نخستین کتابهای چاپی / مارک بلند
محیا شعیبی عمرانی۱۳۹۸/۰۳/۲۱
خلاصه
موضوع این کتاب، مسأله تولید کتاب و نسخه‌خطی در اروپای مدرن و به طور خاص در انگلستان قرون شانزدهم و هفدهم میلادی است.
خلاصه
دکتر احمدی، در میان اعضای شورای انقلاب فرهنگی، مردی همه جانبه بود. در تهران و قم. از در راه حق شروع کرد، با شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد. به تربیت استاد معارف پرداخت، تربیت مدرس تهران و سپس قم را درست کرد. در تأسیس دفتر همکاری حوزه و دانشگاه فعال بود و عاقبت سمت را تأسیس و تا آخرین روزهای عمرش اداره کرد. او عمرش را نه برای نوشتن، برای تربیت دیگران برای نوشتن و جهت دادن به پژوهشگران برای نگارش های دانشگاهی صرف کرد.
خلاصه
مروری بر چند یادداشت از کسی است که زندگیش را با نماز و روزه استیجاری می گذرانده و در آخر وصیت کرده که همه آنها را از طرف صاحبانش به دیگری بدهید تا برایشان بخواند و بگیرد. بخشی دیگر از این یادداشت، فهرست قروض و وصیت نامه اوست.
خلاصه
نوشته های جاحظ علاوه بر جنبه های علمی مختلف آن، حاوی داده هایی است که برای تاریخ اجتماعی دوره عباسی بسیار سودمند است. نویسنده این کتاب، ام الخیر عثمانی، متخصص تاریخ اسلام (دوره میانی) تلاش کرده است تا بر اساس این کتاب، تاریخ اجتماعی این دوره را بیان کند. این کتاب، می توان آموزش خوبی برای کسانی باشد که به این حوزه علاقه مند بوده و سعی می کنند از دل متون، تاریخ اجتماعی دوره ای را بنگارند.
خلاصه
سال 1397 کتابی در 1157 صفحه در شرح حال امام خمینی رهبر فقید انقلاب اسلامی ایران توسط آقای هدایت الله بهبودی منتشر شد. این یادداشت را در باره برخی نکات انتقادی نسبت به این کتاب، همان وقت نوشتم.
خلاصه
انتقال افکار شیخی از کربلا به ایران، در چندین شهر، منازعات جدی به راه انداخت. کرمان، همدان و در رأس آنها تبریز، مرکز این جدالهای فکری بود، جدالهایی که محور آنها بحث معرفت امام، مسأله غلو، و مباحثی از این دست بود. در این زمینه رساله هایی در رد و ایراد وجود دارد که تاکنون منتشر نشده است. در مقاله حاضر، بر شماری از آنها مرور شده و گزارش این جدالهای فکری آمده است، مباحثی که هنوز هم گاه و بیگاه در حوزه های علمی ادامه دارد و بی شبهه، تا هر وقتی که حوزه های دینی ما با این مشخصه به حیاتشان ادامه می دهند، این مباحثات ادامه خواهد داشت.
خلاصه
تفکر غالی همواره در کنار تفکر شیعی معتدل حضور داشته است؛ از عصر خود امام علی (ع) تا به امروز. این جریان در قرن دوم و سوم، جریانی گسترده اما اغلب تحت فشار و در محدویت بود. در قرن چهارم و پس از آن تفکر غالی کاملا به حاشیه رانده شد، و تفکر عقلی ـ حدیثی بغداد و قم غلبه یافت. بعدها در قرن هشتم، حافظ رجب برسی با کمال شگفتی تفکر غالیانه را از زیر به سطح آورد و اشاعه داد، با این حال، فراگیر نشد. در تمام دوره صفوی هم، جریان غلو، همواره محدود بود تا آن که در قن سیزدهم عمدتا شیخیه وجوهی از تفکر غالیانه را مطرح کردند. صاحب روضات به عنوان یک شرح حال نویس و مورخ، تحلیلی از این ارتباط بدست داده که جالب است.
خلاصه
مطلب زیر، مشتمل بر دو نامه با یک گزارش تحلیلی در مقدمه آن است. این دو نامه در سال 1303ش در تحلیل اوضاع سیاسی وقت با دفاع از سردارسپه که آن وقت رئیس دولت بوده، نوشته شده است. این گزارش فارغ از درستی یا نادرستی در تبیین نیات این جریان و برنامه های آتی آن، که بعدها محقق شد، می تواند سودمند باشد.
مثنوی شیخ الاسلام کاظم و اشارات آن به پاره ای از مجادلات مذهبی در قرن سیزدهم
رسول جعفریان۱۳۹۸/۰۲/۱۹
خلاصه
یادداشت زیر، گزارشی است از یک مثنوی بلند از قرن سیزدهم هجری که در باره مسائل مذهبی، اختلاف نظرها و چند حکایت و بهره گیری های مذهبی از آنها و نیز علیه صوفیه سروده شده است.
خلاصه
جنگ اخباری ـ اصولی از اواخر قرن دوازدهم هجری شدت گرفت و تا نیمه های قرن سیزدهم ادامه داشت. در این فاصله، وحید بهبهانی و شاگردانش، وارد نبرد سختی با اخباری ها شدند. یکی از مهم ترین چهره های اخباری، میرزا محمد اخباری بود. در این فاصله، یکی از شاگردان سید علی طباطبائی صاحب ریاض، دست از طرفداری مجتهدان کشید و با پیروی از میرزا محمد اخباری، به جبهه اخباری ها پیوست. به دنبال آن، جبهه مجتهدان علیه وی سخن گفتند و او بیانیه در دفاع از خود نوشت و از این که گرفتار تکفیر و تفسیق شده است، گلایه کرد. متن این بیانیه را در اینجا ملاحظه می کنیم.
خلاصه
چه نسبتی میان آرای فلسفی آقای مطهری با علم تجربی وجود دارد؟ به عبارت دیگر، دیدگاه آقای مطهری در باره روش های عقلی و فلسفی، چه زمینه ای برای علم تجربی فراهم کرده و ایشان در نقد علم مدرن تا کجا پیش رفته است. یک نکته مهم در این گزارش، این است که وی به رغم آن که به دلیل خاستگاه فلسفی خود، تمایلی به ستایش از علم ندارد، اما به هیچ روی در دام دیدگاه های افراطی در باره علم دینی و غیر دینی نیفتاده است. متن زیر، برای سخنرانی در مراسم چهلمین سال شهادت استاد مطهری که توسط انجمن اندیشه و قلم برگزار شد، تهیه شده است.
خلاصه
بر ماست تا روی میراث فکری گذشته خود تأمل کرده و نقاط ضعف آن را آشکار کنیم. تا وقتی با دقت و منصفانه این نگاه را نداشته باشیم، راه به جایی نخواهیم برد. ما نباید بی دلیل برای گذشته خود کف بزنیم، بلکه باید به جای آن، به نقد میراث خود بپردازیم و از این کار خجالت نکشیم. ما باید دلایل عقب ماندگی خود را در گذشته جستجو کنیم، و بی دلیل با ستایش از تمدن اسلامی، عجب و تکبر بی خاصیت را به جامعه خودمان تزریق نکنیم.
یادداشت های اجتماعی ـ مذهبی از تبریز میانه سالهای 1257 تا 1289ق / 1841 ـ 1872
رسول جعفریان۱۳۹۸/۰۱/۳۱
خلاصه
فردی به نام محمد رضا اهرابی که حرفه اش روضه خوانی و در عین حال نویسندگی بوده، کتابی با عنوان مطالع الانوار در آداب زیارت و روضه خوانی و عزاداری نوشته، اما ضمن آن اطلاعات سودمندی از تاریخ اجتماعی و فرهنگی ـ مذهبی تبریز طی سالهای 1257 تا 1289 ق بدست داده است. برخی از این اطلاعات در قالب گزارش سفر، برخی حکایت و برخی هم از مشاهدات خود نویسنده است. جالب است که در یک قسمت مستقل، شرح عزاداری در تبریز در سال 1288 / 1871 را بیان کرده است. همچنین از قحطی سالهای 1285 تا 1289 نکات جالبی را بیان کرده است.