۲۲۴۸ کتاب - ۹۱۴ مقاله
کتاب ها
مقالات
خلاصه
چندی قبل به همراه دوست عزیز جناب آقای رسول جزینی، به گردآوری وقف نامه های کتابها در دوره صفوی پرداختیم و اثری تحت همین عنوان وقف نامه های کتاب صفوی فراهم آوردیم. برای توضیح محتوای آنها، مقدمه ای نوشتم که ذیلا ملاحظه می کنید. در دوره صفوی، عمده کارهای فرهنگی و دینی از طریق وقف انجام می شد، در حالی که به مرور، سهم امام، جای آن را گرفت. بیشتر مدارس، رقبات وقفی داشتند و از درآمد آنها به طلبه ها شهریه تعلق گرفته و مخارج مدرسه از استاد و شاگرد داده می شد. در ضمن واقف، معمولا کتابخانه ای هم درست می کرد و کتبی وقف می نمود. بعدها دیگران هم ممکن بود کتابهایی وقف آن مدرسه کنند. از میان این وقف نامه ها می توان نکات مختلفی را در حوزه دین و مذهب و فرهنگ دریافت که سعی کرده ام فهرستی از آنها را در این مقدمه نشان دهم. در این کتاب تصویر 324 وقف نامه آمده است.
خلاصه
در دوره قاجاری، یکی از محصولاتی که از تبریز به تهران وارد می شد، سنگ مرمر بود. سند و گزارش زیر مربوط به این مسأله و نیز طاعونی است که در آن دوره، تبریز گرفتار آن شده و سبب مرگ و میر بسیار و فرار مردم از این شهر شده است.
خلاصه
چطور می شود حمام را اسلامی کرد؟ آیا می توان توصیه هایی را در باره حمام مطرح کرد که در این مورد مشخص، نوعی زیست متفاوت با آنچه که مثلا در غرب یا شرق هست، تعریف شود؟ اگر عبادات را منها کنیم، در امری مثل حمام، چه تفاوتی میان زیستی که در مدنیت اسلامی هست، با آنچه میان یهود و نصارا یا غرب هست وجود دارد؟ رساله دلاکیه، با این انگیزه نوشته شده است تا نظر اسلام در باره شغل دلاکی و آنچه در حمام می گذرد معلوم شود. البته حاج محمد کریمخان شیخی که آن را نوشته، از معلومات خود در طب سنتی و فیزیک یونانی هم استفاده کرده و یکجا در باره دلاکی از نظر عقل و شرع و عرف و حتی به اعتبار یک صنعت از آن سخن گفته است. نوشتن در این باره، این یک تجربه تاریخی است، تجربه ای که هنوز بسیاری به آن فکر می کنند.
خلاصه
در قحطی سالهای 1285 تا 1288 قمری، یک سوم جمعیت ایران نابود شد، و این درست زمانی بود که از بخش های متمدن جهان، به دلیل ایجاد راه آهن و امکان سریع نقل و انتقال مواد غذایی، آثار ویرانگر قحطی رخت بربسته بود. ماهها بلکه سالیانی طور کشید تا ایران بتواند از کشورهای همجوار و از جمله روسیه، گندم وارد کند. به علاوه که اغلب پولی هم در خزانه نبود، چون نه صنعتی در مملکت بود نه تجارت و نه راههای ارتباطی. در اینجا، یادداشت های یک نویسنده و عالم تبریزی را از تبعات ویرانگر این قحطی که در سال 1289 نوشته شده را ملاحظه می کنیم.
خلاصه
مناسبات میان علما، و اعتراضات آنها بر یکدیگر و پاسخ هایی که می دهند، روشنگر نکات جالبی است. در این یادداشت، دوستی از علما، دوست دیگرش را به خاطر برخی از کارهایش عتاب کرده و او پاسخ داده و در این پاسخ تفکیکی میان احکام جاری در زندگی بدست داده که جالب است.
خلاصه
مباحث معرفت شناسی، و به طور ویژه، بحث از تعریف علم، امکان رسیدن به حقیقت و مقابله با سوفسطائی گری در میان متکلمان، داستانی طولانی دارد. ابوالقاسم بلخی، در مقدمه کتاب المقالات خود که در علم ملل و نحل است، به بهانه پاسخ دادن به سوال جوانی، این مبحث را مطرح کرده تا مقدمتا توضیح داده باشد که چرا او بر این باور است که در میان این همه باورهای مختلف، عقاید خاصی دارد و آنها را درست می داند. این که چرا سخن دیگران درست نباشد؟ این که آیا اصلا می توان به حقیقت رسید یا خیر.
خلاصه
استفتاءات علما، علاوه بر آن که از جنبه فقهی اهمیت دارند، به دلیل توجه به مسائل جاری اجتماعی و حقوقی و سیاسی، حاوی نکاتی هستند که بکار تحقیقات تاریخی هم می آیند. طبعا اگر این استفتاءات از چهره های برجسته باشد، از جنبه های دیگری هم مهم خواهند بود. در اینجا برخی از این استفتاءات را از یک نسخه خطی از مرحوم وحید بهبهانی که مجدد شیعه در آغاز قرن سیزدهم به شمار می آیند، مرور می کنیم.
خلاصه
بستان الناظرین از محمد یوسف بیکای گرجی، دانشمندی شیعی، در قالب یک اربعین حدیث، به کاوش در باره باورهای شیعی پرداخته و در باره بسیاری از مباحثات و مجادلات فکری شیعی، از جمله مبحث تصوف، قصه خوانی، پیشگویی در باره ظهور مطالبی را مطرح کرده است؛ به همین دلیل اثری است از لحاظ مواد تاریخی بسیار با ارزش.
خلاصه
سخنرانی کوتاهی است که در مراسم یادمان مرحوم محمد رمضان صاحب انتشارات کلاله خاور، در عصر روز دوشنبه 29 بهمن 97 در خانه کتاب داشتم.
خلاصه
ملاعلی آرانی، از علمای نیمه اول قرن سیزدهم هجری، شرح حال خود نوشتش را از طفولیت تا زمان تألیف این رساله که سال 1241 ق است نوشته است. به نظر می رسد، یک اثر استثنایی است، زیرا حاوی اطلاعات بسیار ارزشمندی است. تجربه یک عالم دینی از نقطه نظر تحصیل، تدریس و تألیف و در عین حال، زندگی متحول و متحرک از این شهر به آن شهر، گزارش دشواری های زندگی خودش و مردم و نیز اشارات به زلزله ها و سیل ها و دیگر مشکلات اقتصادی ... از نکات بدیعی است است که در این شرح حال خود نوشت آمده است. سعی کردم گزارشی از آن متن ارائه دهم.
خلاصه
سندی است که گزارش هزینه های برگزاری مراسم تعزیه در تکیه حیاط شاهی واقع در محله عودلاجان تهران در سال 1320 ق در آن آمده و روسا و ریش سفیدان محله آن را امضا کرده اند. تحلیلی از محتوای سند در آغاز آمده و سپس متن و تصویر سند ارائه شده است.
خلاصه
منظومه ای است که میرزا حسن خان ملک الحکماء، رئیس حفظ الصحه خراسان در باره قتل ناصرالدین شاه، جانشینی مظفرالدین میرزا، و برخی از رویدادهای مربوط به آن سروده است.
خلاصه
مجموعه ای از حکایات ادبی شیرین و طنز آمیز است که ذیل عنوان حاضر جوابی در این مجموعه گردآوری شده است.
خلاصه
مجلدات «السماءو العالم» بحار، در باره آیات، روایات و تفسیرها و تحلیل هایی است که در باره دانش طبیعیات وارد شده است. علامه مجلسی، به رسم خود، اول آیات را می آورد، ذیل آنها از برخی از تفاسیر مانند فخر رازی یا بیضاوی مطالبی نقل کرده و سپس به روایات می پردازد. بیشتر سعی می کند دیدگاه های موجود را عرضه کند و در عین حال خودش هم اظهار نظرهایی دارد. این مقاله گزارش بخشی از آن مطالب است که در باره باد و باران و دیگر پدیده های جوی مانند رعد و برق اینها در بحار آمده است.
خلاصه
این مدت که در باره دیدگاههای رایج در باره کائنات الجو، یا همان مباحث پدیده های جوی و آب هوایی، در دوره اسلامی کار می کردم، دریافتم که باید نگاهی هم به کتاب باد و باران در قرآن از مرحوم مهندس مهدی بازرگان بیندازم. این مطلب را در انتهای کتاب «تجربه ای از گفتمان علمی ـ دینی در دانش کائنات الجو گذاشتم. برای استفاده عزیزان، عین همان یادداشت را اینجا هم می گذارم. عبارت نخست، اشاره به مباحث قبلی کتاب دارد.
خلاصه
محور این بحث، متن دو نامه از سوی یکی از مراجع نجف به مظفرالدین شاه و امام جمعه، درباره تغییر تولیت یک موقوفه است که بخشی از در آمد آن هزینه حرم امامان و بخش دیگر، برای طلاب و زوار استفاده می‌شده است. برای توضیح آن، شرح چند نکته لازم است، و پس از آن متن نامه‌ها ارائه خواهد شد.
خلاصه
تعداد زیادی آزاد نامه یا سند آزادی غلامان و کنیزکان از دوره صفوی برجای مانده که منبع مهمی برای تاریخ اجتماعی این دوره بشمار می آید. در اینجا دو مورد از این آزاد نامه را مطالعه خواهید کرد.
خلاصه
این نامه مهم تاریخی که به انشای نصیرای همدانی نوشته شده، بر محور برخی از مهم ترین اختلافات مذهبی ایران و عثمانی است که عمده آن در موضوع عائشه همسر رسول خدا (ص)، بحث حدیث افک، و توضیحی است که شاه عباس در این نامه در باره بی پایگی اتهاماتی که به شیعه می زنند، بدست داده است. این نامه سابقه این قبیل این اختلافات و تأثیر آنها را در مناسبات سیاسی میان دولت های عثمانی و صفوی نشان می دهد.
خلاصه
مسجد ضرار، داستان تاریخی ویژه خود را در تاریخ صدر اسلام دارد. در این تحقیق، نقلهای مربوط بر اساس سلسله منابعی که دارد، مورد بررسی قرار گرفته است. اما نکته مهم، این است که قرنها هیچ گونه استناد فقهی به آن نمی شد، تا این که از قرن هشتم، کسانی شروع به استدلال فقهی به آن کردند. تندروهایی مانند ابن تیمیه، سعی کردند از آن به عنوان مستندی برای تخریب مساجد و بقاع مقدس مخالفان خود استفاده کنند. این استناد، در آثار تئوریسین های القاعده و داعش عمومی شد و صدها مسجد و خانقاه و تکیه با استناد به داستان مسجد ضرار تخریب شده و منفجر گردید.
خلاصه
اهمیت این رساله از نظر مولف این سطور، توجه همزمان به علوم طبیعی و فقه است. زاویه دیگر، شناخت موضوعات برای صدور احکام فقهی است. در این زمینه نمی توان گفت، مولف جدی عمل کرده، اما این تجربه را می توان مهم دانست. ضمن این که درگیر شدن ذهن عالمان دوره اخیر صفوی به ترکیب این مسائل با یکدیگر، به نوعی با آنچه در حال حاضر دغدغه ذهنی آنهاست، نزدیک است.
خلاصه
عنوان این مقال، برگرفته از متنی است که گزارش آن در اینجا آمده است، نویسنده که حالی سال 1075 می زیسته و می گوید که وظیفه اش آن است تا نزاع میان اهل صفوت، یعنی صوفیان را با اهل شریعت حل کند. تأکیدش همین است که این کار با بستن و زدن و کشتن بدست نمی آید. در جایی از همین مقاله گوید: «خلاف علمی را به زدن و بستن دفع نتوان نمود و نزاع عقلی را به گرفتن و کشتن رفع نتوان فرمود که اگر چه در ظاهر زبان خاموش و سینه بیجوش و بیداد آید، لیکن در باطن چنان در جوش و کینه در خروش و فریاد آید».
خلاصه
«علوم غریبه» به عنوان مجموعه ای همساز، جایگاه استواری برای خود در فرهنگ و تمدن بشری دارد. مجموعه ای که استفاده از آن، در زندگی روزانه بشر، بسیار دیرین و جزو ویژگی های فرهنگ و تمدنی انسانها از قدیمی ترین ادوار شناخته شده در تاریخ تاکنون است. این مجموعه، یک سر در حوزه دانشی و علمی [شبه علمی] تمدن های بشری دارد، و سر دیگر آن در زندگی روزانه و تصرفات و مداخلات ویژه آن برای حل و فصل دشواری ها، تحقق آمال و آرزوها، آسان کردن راهها، و در واقع، تحقق هر آنچیزی است که انسان در بعدی فردی و جمعی به آن نیازمند است. در این یادداشت، برای نویسنده این سطور، نظام معرفتی این علم یا شبه علم، اهمیت دارد.
خلاصه
من بنده در شب سه شنبه بیست و هشتم شهر ربیع الثّانی هزار و دویست و هفتاد و شش هجری [1276] از مادر به زمین افتادم، به طالع اسد، و نامم را پدر عبدالعلی نهاد. پدرم و جدّم از نهایت اشتهار کالشّمس فی رابعة النّهار از اظهار بی‌نیاز است.
خلاصه
نسخه خوانی، مروری بر چند نسخه خطی است. متن مقاله در مجله آینه پژوهش شماره 172 چاپ شده و می توانید فایل PDF آن را از لینک فوق دانلود کنید.
خلاصه
در دانش، و همین طور در درس خواندن و درس دادن، امهم است که در هر زمینه و هر بحثی، بدانیم «مسأله» ما چیست. پیشرفت دانش، مدیون در آوردن «مسأله» است. مسأله از کجا در ذهن می آید؟ چطور امری تبدیل به مسأله می شود؟ این بسیار مهم است، چرا که نصف راه حل، در دانستن درست مسأله است.
خلاصه
رسائل و نگارشات دوره اخیر صفوی، ویژگی خاصی در بحث تاریخ علم دارد، بیشتر از آن روی که یک فضای مشخصی را ترسیم می کند. در رأس این نوشته ها، آثار علامه مجلسی است
خلاصه
مطهر بن طاهر مقدسی، نویسنده کتاب البدء و التاریخ [تألیف 355 هجری]، نویسنده ای است فضای نگارش این اثر مهم او متفاوت با فضایی که ما از نویسندگان برجسته و شناخته شده قرن چهارم می شناسیم؛ گرچه وجودش، موید نگاهی در آن دوره است که ما باید فارغ از آنچه تاکنون در باره نحله های فکری می شناخته ایم، تحت عنوان یک خط فکری ویژه آن را تعریف کنیم.
خلاصه
سید نعمت الله جزائری (م 1112) در شرح عوالی اللئالی، به مناسبتی، و از این بابت که نویسنده این اثر متمایل به حکمت و فلسفه بوده، بحثی را مطرح می کند که جالب است. محور این بحث به تدریج در باره مواضع شیخ بهایی در مسائل مختلف، و شاید از همه مهمتر تفاوت دیدگاه و رفتار او با شیخ علی کرکی است.
خلاصه
کتاب «زبدة التواریخ» اثر محمد حسن مستوفی که خود در محاصره اصفهان حضور داشته، آمار بالا را به عنوان شماره کشته ها و مرده ها در جریان این محاصره یاد کرده است. وی می گوید خود افغانها این سرشماری را انجام داده و مجموعه کسانی را که مرده و دفن شده و یا هنوز جنازه های آنها در اطراف دهات و قلعه ها و سرسیبه ها بود، شمارش کردند. کشته شدن هفت صد هزار نفر از شهری مانند اصفهان، که بسا آن زمان یک و نیم تا دو میلیون جمعیت داشته، می توانسته اساسا این شهر را از لحاظ تمدنی نابود کرده باشد.