تازه های کتاب
مقالات
خلاصه
این نامه مهم تاریخی که به انشای نصیرای همدانی نوشته شده، بر محور برخی از مهم ترین اختلافات مذهبی ایران و عثمانی است که عمده آن در موضوع عائشه همسر رسول خدا (ص)، بحث حدیث افک، و توضیحی است که شاه عباس در این نامه در باره بی پایگی اتهاماتی که به شیعه می زنند، بدست داده است. این نامه سابقه این قبیل این اختلافات و تأثیر آنها را در مناسبات سیاسی میان دولت های عثمانی و صفوی نشان می دهد.
خلاصه
مسجد ضرار، داستان تاریخی ویژه خود را در تاریخ صدر اسلام دارد. در این تحقیق، نقلهای مربوط بر اساس سلسله منابعی که دارد، مورد بررسی قرار گرفته است. اما نکته مهم، این است که قرنها هیچ گونه استناد فقهی به آن نمی شد، تا این که از قرن هشتم، کسانی شروع به استدلال فقهی به آن کردند. تندروهایی مانند ابن تیمیه، سعی کردند از آن به عنوان مستندی برای تخریب مساجد و بقاع مقدس مخالفان خود استفاده کنند. این استناد، در آثار تئوریسین های القاعده و داعش عمومی شد و صدها مسجد و خانقاه و تکیه با استناد به داستان مسجد ضرار تخریب شده و منفجر گردید.
خلاصه
اهمیت این رساله از نظر مولف این سطور، توجه همزمان به علوم طبیعی و فقه است. زاویه دیگر، شناخت موضوعات برای صدور احکام فقهی است. در این زمینه نمی توان گفت، مولف جدی عمل کرده، اما این تجربه را می توان مهم دانست. ضمن این که درگیر شدن ذهن عالمان دوره اخیر صفوی به ترکیب این مسائل با یکدیگر، به نوعی با آنچه در حال حاضر دغدغه ذهنی آنهاست، نزدیک است.
خلاصه
عنوان این مقال، برگرفته از متنی است که گزارش آن در اینجا آمده است، نویسنده که حالی سال 1075 می زیسته و می گوید که وظیفه اش آن است تا نزاع میان اهل صفوت، یعنی صوفیان را با اهل شریعت حل کند. تأکیدش همین است که این کار با بستن و زدن و کشتن بدست نمی آید. در جایی از همین مقاله گوید: «خلاف علمی را به زدن و بستن دفع نتوان نمود و نزاع عقلی را به گرفتن و کشتن رفع نتوان فرمود که اگر چه در ظاهر زبان خاموش و سینه بیجوش و بیداد آید، لیکن در باطن چنان در جوش و کینه در خروش و فریاد آید».
خلاصه
«علوم غریبه» به عنوان مجموعه ای همساز، جایگاه استواری برای خود در فرهنگ و تمدن بشری دارد. مجموعه ای که استفاده از آن، در زندگی روزانه بشر، بسیار دیرین و جزو ویژگی های فرهنگ و تمدنی انسانها از قدیمی ترین ادوار شناخته شده در تاریخ تاکنون است. این مجموعه، یک سر در حوزه دانشی و علمی [شبه علمی] تمدن های بشری دارد، و سر دیگر آن در زندگی روزانه و تصرفات و مداخلات ویژه آن برای حل و فصل دشواری ها، تحقق آمال و آرزوها، آسان کردن راهها، و در واقع، تحقق هر آنچیزی است که انسان در بعدی فردی و جمعی به آن نیازمند است. در این یادداشت، برای نویسنده این سطور، نظام معرفتی این علم یا شبه علم، اهمیت دارد.
خلاصه
من بنده در شب سه شنبه بیست و هشتم شهر ربیع الثّانی هزار و دویست و هفتاد و شش هجری [1276] از مادر به زمین افتادم، به طالع اسد، و نامم را پدر عبدالعلی نهاد. پدرم و جدّم از نهایت اشتهار کالشّمس فی رابعة النّهار از اظهار بی‌نیاز است.
خلاصه
نسخه خوانی، مروری بر چند نسخه خطی است. متن مقاله در مجله آینه پژوهش شماره 172 چاپ شده و می توانید فایل PDF آن را از لینک فوق دانلود کنید.
خلاصه
در دانش، و همین طور در درس خواندن و درس دادن، امهم است که در هر زمینه و هر بحثی، بدانیم «مسأله» ما چیست. پیشرفت دانش، مدیون در آوردن «مسأله» است. مسأله از کجا در ذهن می آید؟ چطور امری تبدیل به مسأله می شود؟ این بسیار مهم است، چرا که نصف راه حل، در دانستن درست مسأله است.
خلاصه
رسائل و نگارشات دوره اخیر صفوی، ویژگی خاصی در بحث تاریخ علم دارد، بیشتر از آن روی که یک فضای مشخصی را ترسیم می کند. در رأس این نوشته ها، آثار علامه مجلسی است
خلاصه
مطهر بن طاهر مقدسی، نویسنده کتاب البدء و التاریخ [تألیف 355 هجری]، نویسنده ای است فضای نگارش این اثر مهم او متفاوت با فضایی که ما از نویسندگان برجسته و شناخته شده قرن چهارم می شناسیم؛ گرچه وجودش، موید نگاهی در آن دوره است که ما باید فارغ از آنچه تاکنون در باره نحله های فکری می شناخته ایم، تحت عنوان یک خط فکری ویژه آن را تعریف کنیم.
خلاصه
سید نعمت الله جزائری (م 1112) در شرح عوالی اللئالی، به مناسبتی، و از این بابت که نویسنده این اثر متمایل به حکمت و فلسفه بوده، بحثی را مطرح می کند که جالب است. محور این بحث به تدریج در باره مواضع شیخ بهایی در مسائل مختلف، و شاید از همه مهمتر تفاوت دیدگاه و رفتار او با شیخ علی کرکی است.
خلاصه
کتاب «زبدة التواریخ» اثر محمد حسن مستوفی که خود در محاصره اصفهان حضور داشته، آمار بالا را به عنوان شماره کشته ها و مرده ها در جریان این محاصره یاد کرده است. وی می گوید خود افغانها این سرشماری را انجام داده و مجموعه کسانی را که مرده و دفن شده و یا هنوز جنازه های آنها در اطراف دهات و قلعه ها و سرسیبه ها بود، شمارش کردند. کشته شدن هفت صد هزار نفر از شهری مانند اصفهان، که بسا آن زمان یک و نیم تا دو میلیون جمعیت داشته، می توانسته اساسا این شهر را از لحاظ تمدنی نابود کرده باشد.
خلاصه
نسخه ای در باره حیوان و در واقع، موضوع حیوان شناسی و مباحث مختلف آن در مجلس هست که در شانزده مجلس تنظیم شده و در فهرست مجلس 27/1: ص 231 به بعد معرفی شده است (ش 8123). در یک مورد، نویسنده از مردمان بدفهمی یاد می کند که از مرحوم مجلسی به خاطر ترجمه آثار عربی به فارسی انتقاد کرده اند.
خلاصه
مطهر بن طاهر مقدسی که کتاب البدء والتاریخ را در سال 355 نوشته، نمونه ای از یک متفکر برجسته اسلامی است، متفکری که نه اهل حدیث است، نه معتزلی و نه اشعری، اما به اهمیت عقل و تفکر در شناخت بهتر و درست تر واقف است.
خلاصه
تاریخ یک کشور، نباید صرفا از مرکز نوشته شود، بلکه سهم هر نقطه ای از کشور، اعم از آن که شهر باشد یا قریه، در تاریخ یک کشور حفظ شود. وقتی تاریخ یک کشور را صرفا از مرکز مملکت بنویسند، کمترین آسیبش آن است که در حق دیگر نقاط، نواحی و حواشی، ستم می شود.
خلاصه
امروز درس تاریخ تشیع دکتری، در باره تقابل دو جریان فکری در میان علمای شیعه در قرن سیزدهم و البته ریشه های آن تا اوائل دوره صفوی و حتی دوره مکتب حله بود.
خلاصه
از اثر حاضر تحت عنوان لَیلیّه یا همان نماز شب، چندین نسخه برجای مانده است. دو نسخه مهم از دوره شاه سلطان حسین و بقیه مربوط به پس از آن زمان است که شرح آن خواهد آمد. در آغاز نسخه، مقدمه‌ای از محمد باقر خاتون آبادی آمده که کوتاه، اما گویای سرگذشت کوتاه این رساله و مهم است. پس از آن، مقدمه‌ای از مؤلف آمده که درباره چگونگی تألیف و فصل‌بندی آن را شرح مختصری داده است.
خلاصه
بخشی از این کتاب فضائل، در باره فضائل امام علی (ع) است. باب دوم از فضائل امام علی (ع) روایت غدیر از طرقی است که ابن ابی عاصم برای نقل این حدیث می شناخته است.
خلاصه
یک سال پس از انقلاب مشروطه، یک عالم دینی بوشهری، رساله ای نوشت تا ثابت کند، قیام مشروطه و تاسیس مجلس شورای ملی، مصداق روشن روایت «قیام قومی از مشرق» در آخر الزمان است.
خلاصه
گزارش زیر مربوط به نخستین گزارشی است که ما در باره ساخت دورنما یا همان دوربین و نیز سمعک در اصفهان دوره صفوی داریم.
خلاصه
در باره منابع عاشورا فراوان نوشته شده و در همین وبلاگ هم، مدتی قبل مطلبی گذاشتم. متن زیر خلاصه یک سخنرانی تازه است که سعی کرده ام، ضمن مرور بر منابع، به چند نکته تازه یاب اشاره کنم. امیدوارم سودمند باشد.
خلاصه
کتاب وصایا برای توبه‌کنندگان از زین‌الدین خوافی (م ۸۳۸ هجری) عارف و صوفی ایرانی، از جمله آخرین حلقه‌های عرفان خراسانی است که برجای مانده و تا آنجا که بنده خبر دارم، گزارشی از آن به‌دست داده نشده است. در اینجا گزارشی از نسخه برجای مانده آن که حاوی اطلاعاتی هم از مدارس و رجال آن دوره و برخی از دیدگا های رایج صوفیانه است، تقدیم می‌کنم.
خلاصه
چرا مفهوم علم به صورت روشنی در ذهنیت جامعه اسلامی در قرن سوم و چهارم شکل نگرفت؟ این بحثی است که در دانشگاه کاشان برای دانشجویان و شماری از اساتید خوب این دانشگاه داشتم.
خلاصه
پژوهش در باره تاریخ شیعه، در یک نگاه، به دو سبک وجود داشته و دارد. سبک سنتی و در واقع متون قدیمی که به نوعی می شود عنوان تاریخ تشیع به آنها داد، دیگری سبک جدید که تحت تأثیر تاریخ نگاری مدرن پدید آمده است.
خلاصه
چهارشنبه شب گذشته، در موسسه مفتاح کرامت در جمع شماری از طلاب، ساعتی صحبت کردم. موضع صحبت من بحث از موضع علمای دوره اخیر صفوی در باره علم نجوم بود. خلاصه آن صحبت، البته خلاصه بسیار کوتاه شده، این است که ذیلا ملاحظه می فرمایید.
خلاصه
تلاش من برای فهم این نکته است که چرا ما نتوانسته علوم جدید را درست هضم کنیم؟ به چه دلیل تلاش می کنیم هر نوع فهم علمی جدید را در چارچوب مبانی اخلاقی و دینی درک کنیم؟ مسلما دین بسیار ارزشمند است، اما ظلم مضاعف به آن این است که ما آن را در جایی بکار گیریم که سبب می شود مدتی بعد، اعتبارش در معرض تردید قرار گیرد. با خواندن متن زیر شاید بتوان بهتر به این نکته پی برد
خلاصه
یکی از مدخل‌های درس ملل و نحل، پرداختن به این نکته است که قرآن چه تصوری از ملل و نحل به‌دست داده است. این دیدگاه، بعدها و در دوره‌ای که اختلافات دینی و مذهبی بالا گرفت، چگونه تفسیر شده است؟
خلاصه
جدال اخباری گری و اصول گرایی در چندین نوبت در تاریخ تفکر شیعی بالا گرفته و هر بار، نیروی زیادی از عالمان و فقیهان صرف مبارزه فکری با گروه مقابل شده است.
خلاصه
گفتگویی است با حضرت حجت الاسلام و المسلمین محمد جواد رکنی حسینی که طی آن سالها در نجف زندگی کرده و در باره آنچه از آغاز طلبگی تا بازگشت به ایران بر ایشان گذشته و دیده اند، صحبت کرده اند.
خلاصه
امامزاده قاسم در تجریش، یکی از امامزاده‌های شناخته شده و کهن این منطقه است که در باره آن در کتاب‌ها و همین طور برخی از وب‌سایت‌ها مقالاتی نوشته شده است. مقاله مستقلی هم در مجله فرهنگ مردم درباره امامزاده قاسم هست که در سال ۱۳۹۲ منتشر شده است. گفتنی است که مقاله مزبور، از رساله حاضر استفاده نکرده است. و اما رساله کوچکی حاوی چهار صفحه، شامل یک ستایش‌نامه منظوم از امامزاده قاسم است که گویا برای نوشتن روی دیوارهای اطراف بوده است. علاوه بر آن شامل کتیبه‌های آن امامزاده است.
خلاصه
جُنگی را مرور می کردم که اشعاری از شاعران صفوی و قاجاری داشت. چهار صفحه آن شامل یک مثنوی، این عنوان را داشت: «مِن کلام مرحوم بابا قاسم خادم باشی مسجد جامع عباسی». این که مسجد جامع عباسی [واقع در میدان نقش جهان] که زمانی مسجد شاه می گفتند و حالا مسجد امام می خوانند، خادم باشی داشته و ملقب به این لقب بوده، توجهم را جلب کرد.
خلاصه
ایجاد تغییر در دنیای تفکر اسلامی، همواره امری دشوار بوده است، نه در برابر آنچه که یکسره باطل است، که این حسن است، بلکه حتی در مقابل افکار و اندیشه هایی که می توانسته زمینه مساعدی برای رشد فکری و فرهنگی ما باشد.
خلاصه
به تازگی تصحیح جدیدی از کتاب نصیحة المشاور و تعزیة المجاور از عبدالله بن محمد بن فرحون یعمری (693 ـ 769) منتشر شده که بسیار چشم‌نواز و زیباست. این کتاب درباره تاریخ مدینه، در قالب اخبار مجاوران حرم نبوی(ص) در مدینه و در واقع، مشتمل بر اخبار اشخاصی از قاضیان و امامان مسجد و نیز امرای این شهر است که در این دوره زمانی در حوزه مناصب دینی یا سیاسی تأثیری داشته اند.
خلاصه
سال ۱۱۰۵ قمری، در آستانه سلطنت شاه سلطان حسین، کتاب‌های کتابخانه شاهی مورد وارسی مجدد قرار گرفت، و با مهر «داخل عرض شد» کنترل گردید. اسناد مربوطه نشان می‌دهد که شماری از امرا، بابت بدهی‌شان، کتابخانه خود یا برخی از آثار نفیس آن را به کتابخانه سلطنتی واگذار می‌کردند.
خلاصه
مرثیه ای که خواهید دید، در زمان درگذشت وی نوشته شده است. تاریخ درگذشت، 27 رمضان سال 1110 هجری است. نویسنده ادیبی شایسته بوده، و این متن را در باره وی، در همان حال و هوا عزاداری و سوگواری نوشته است. متنی بسیار زیبا، متناسب با نثر ادبی آن روزگار
خلاصه
بخشی است از کتاب تاریخ عالم، از حسن بن حسین طایشی زاده که در دوران سلیم اول، به خاطر آشفتگی های سیاسی در عجم، راهی سرزمین عثمانی شده و با حمایت سلاطین وقت عثمانی، به گردش در شهرها پرداخته است. این بخش، در وصف چند شهر عثمانی از جمله قسطنطنیه یا همان استانبول، بورسا، و چند مورد دیگر است.
خلاصه
اگر دست به نشر این کارنامک زدم، بر این بود تا اگر کسانی به هر دلیل قصد مراجعه به آثار بنده را داشتند، از زبان خودم آنها و تغییراتشان را در چاپ‌های مختلف بخوانند تا بعدها در این مورد، کمتر خطا روی دهد.
خلاصه
ما دو گونه تاریخ داریم: تاریخی که محورش متن های همان دوره و افکار حاکم بر آنهاست، تاریخی که ما با فهم امروزین خود، با انتخاب و گزینش و چینش برخی ازمتون قدیم برای خود و در چارچوب افکار روز می سازیم. یافتن هر گونه متن متعلق به دوره مورد بررسی، بسیار با ارزش است، چرا که این متن ها می توانند تاریخ نوع اول را در اختیار ما بگذارند تا از شرّ نوع دوم، یعنی برساخته های دل خود، رهایی یابیم. متن حاضر، یکی از آن متن هاست که گرچه عالمی درجه سوم نوشته و در همین حد ارزش دارد، اما به هر حال، حاوی نکات تازه ای است.
خلاصه
یک شاعر صفوی در چارباغ اصفهان، جایی که درختان چنار و بید فراوان بوده، و بر اثر برگ ریزان، سطح زمین پوشیده از نمایی خوشرنگ، در اشعاری وصف کرده است.
خلاصه
مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری در اواخر زمستان سال 1300 هجری شمسی (22 رجب 1340ق) وارد قم شد و این نقطه آغازین تأسیس حوزه قم است. بدین ترتیب ما پنج سالی تا صد ساله شدن حوزه قم فرصت داریم و به همین دلیل از هم اکنون باید برنامه هایی برای بررسی وضعیت قم در این صد سال داشته باشیم.
خلاصه
اسم توران میرهادی که بیاید، به دنبالش چند نام در ذهن مخاطب تداعی می‌شود: مدرسه‌ی فرهاد، شورای کتاب کودک، فرهنگ‌نامه کودک و نوجوان و ... . نهادهایی که پیش از این، افراد بسیاری از نقش و تأثیرگذاری آن نه تنها در حوزه کودک و نوجوان که در حوزه فرهنگ ایران‌زمین گفته و نوشته‌اند.
خلاصه
مقاله حاضر معرفی کتابی است قدیمی که مشارکتی تازه در بحث راجع به خاستگاه‌های اسلام دارد. در این بحث کلاً نزاع بر سر دو پرسش مجزا، ولی در عین حال مرتبط است. پرسش نخست این است که تا چه حد می‌توانیم انبوه منابع اسلامی را در بحث راجع به خاستگاه‌های اسلام جدی بگیریم، پرسش دوم این است که تا چه میزان می‌توانیم به معدود منابع متقدّم غیراسلامی اتکا کنیم. نویسنده کتاب منابع غیراسلامی را ترجیح داده است.
خلاصه
رساله ای از ملامحمد طاهر قمی، امام جمعه قم و متوفای 1098 یافتم که سعی کرده بود تعریف و تفسیری بسته از تشیع ارائه دهد، تفسیری که با روند اخباری گری در شیعه سازگار بوده و شیعه جامعه صفوی را که باید اخباری تر تر و تندتر موضع بگیرد، تعریف کند. به نظرم مرحله مهمی در صورت بندی شیعه است. ضمن آن که مولفه های اصلی همان اصول و مواد قبلی است، اما صورت جدید، ویژگی هایی دارد که نیازمند تامل بیشتر است.
خلاصه
گاهی در بازدید بناهای تاریخی غمی درون انسان می‌نشیند که روزی در این بنا چه غوغاهایی بود و امروز چگونه غبار غربت بر آن نشسته است. آنجا است که آرزویی بر جان انسان چنگ می‌اندازد که کاش می‌توانستیم پشت صحنۀ آن همه شکوه و رفعت را از ورای حجاب زمان می‌دیدیم و این بنای تاریخی زنده با ما سخن می‌گفت. احساس نگارنده در مواجهه با هر یک از مواریث کهن فرهنگی و دینی - به‌ویژه مجموعه‌هایی که واژه‌های نور را از خاندان نور برگرفته و به دست ما رسانده‌اند - همین است. یکی از این منابع کهن کتاب ارجمند بصائر الدرجات است؛ کاخی استوار و بلند که «از باد و باران نبیند گزند».
خلاصه
از کهن‌ترین سازمان‌های فرهنگیِ که میراث‌دار دستاوردهای فکری و معنوی جوامع انسانی،کتابخانه‌ها، آرشیوها و موزه‌ها هستند. جامعه بشری از چند هزار سال قبل این نهادها را برای گردآوری، سازماندهی، حفاظت و نگهداری و نیز فراهم‌کردن دسترسی به اشیای حامل دانش، ایجاد و آنها را حفظ نموده است. بدین لحاظ آرشیوها، کتابخانه‌ها و موزه‌ها همواره سه ضلع مثلثی بوده‌اند که نه تنها نگاهبانی از میراث گرانبهای آدمیان را بر عهده داشته، بلکه دسترسی به این منابع بی‌بدیل را تسهیل نموده‌اند.